Âm nhạc thiếu nhi Việt Nam qua những chặng đường lịch sử

Âm nhạc thiếu nhi là một bộ phận nhỏ trong tổng thể nền âm nhạc Việt Nam nhưng lại có tầm quan trọng đặc biệt do ảnh hưởng đến đời sống tinh thần của thế hệ tương lai. Tuy nhiên, những bài hát dành cho bạn ngày càng hiếm hoi…

1. Âm nhạc thiếu nhi là một bộ phận trong đời sống tinh thần của thiếu nhi Việt Nam

Âm nhạc nói chung và ca hát nói riêng là nhu cầu rất cần thiết trong đời sống tinh thần của trẻ thơ. Từ xa xưa, nhân dân ta đã lưu truyền những câu ca dao, đồng dao, câu đố… Một số địa phương, vùng quê có một số bài dân ca dành cho trẻ nhỏ, trẻ nhỏ rất thích hát vào những buổi tối trăng, ngày tế, ngày mùa hay trong các trò chơi dân gian. . như đánh chuyền, đánh ni cô, đánh phân bón, thả đỉa, rồng rắn lên mây… Nhưng bài hát lại dành tặng cho lứa tuổi thiếu nhi trước Cách mạng Tháng Tám. Rất hiếm, có thể nói hầu như không có bài hát thiếu nhi và phong trào hát cho thiếu nhi.

Cho đến nay, phong trào ca nhạc thiếu nhi trong trường học, trong các câu lạc bộ, trong các nhà văn hóa, trên đài phát thanh và truyền hình đã phát triển rộng khắp nước ta trên một chặng đường khá dài: 65 năm. Đối với truyện, thời lượng này không nhiều nhưng cũng đủ để tạo thành một nền nhạc dành riêng cho tuổi thơ với vô cùng phong phú về màu sắc. Từ chỗ trước Cách mạng chỉ có vài bài lác đác đến chỗ hàng nghìn, hàng vạn bài xuất hiện khắp mọi miền Tổ quốc mà không ai thống kê hết được. Nơi chỉ có một số ít người viết nhạc thiếu nhi, đã hình thành một đội ngũ đông đảo, hùng hậu gồm những nhạc sĩ có tay nghề cao hoạt động trong lĩnh vực sáng tác, dàn dựng, hòa âm, phối khí và tổ chức các chương trình biểu diễn cho thiếu nhi. Ngoài các nhạc công chuyên nghiệp còn có các cô giáo, người chăm sóc trẻ, những người yêu thích âm nhạc, trẻ có năng khiếu âm nhạc, tâm huyết, nhiệt tình thường xuyên ở bên trẻ. Tất cả họ đã góp phần làm nên những thành tựu to lớn của nền âm nhạc thiếu nhi Việt Nam ngày nay. 

2. Âm nhạc thiếu nhi sau Cách mạng tháng Tám và trong kháng chiến chống thực dân Pháp

Như trên đã nói, trước Cách mạng ca khúc thiếu nhi đã rất hiếm, người viết nhạc thiếu nhi lại càng hiếm. Các bài hát thiếu nhi thường lưu hành trong các tổ chức “hướng đạo sinh” tổ chức các nhóm “đàn con”, “Đồng Vọng” ở một số thành phố lớn. Một số nhạc sĩ hiện đại thời kỳ này như: Nguyễn Xuân Khoát, Văn Chung, Hoàng Quý, Lưu Hữu Phước, Lê Yên… đã viết các ca khúc như: Trên sông Bạch Đằng, Bóng cờ sậy, Nước non Lam Sơn, Dấu vết người xưa , có tính chất lịch sử và các bài Con Bờm, Con cò, Con voi, Con mèo trèo cau (nhạc phổ từ dân ca)…

Sau Cách mạng Tháng Tám, do nhu cầu tuyên truyền, tập hợp, giáo dục, động viên thiếu niên nhi đồng, nhiều bài hát thiếu nhi đã ra đời như: Ước mơ Liên Xô, Bác Hồ kính yêu của Đỗ Nhuận, Trung thu của chèo của Đỗ Nhuận Tống Ngọc Hạp, Đặng Dung Dũng, Hùng Lân viết năm 1946 nhân dịp Tết Trung thu đầu tiên, Bác Hồ vui chơi với thiếu nhi Hà Nội… Ngoài ra còn có một số phim hoạt hình, kịch ngắn được trình chiếu rất sinh động như Thần sói, thỏ ngọc của Lưu Hữu Phước, vầng trăng và những đứa trẻ của Phong Nha…

Hoạt động âm nhạc cho thiếu nhi được nối lại sau Cách mạng Tháng Tám, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp ngày càng quan trọng. Số lượng bài hát phát hành tuy không lớn nhưng đã có tác dụng tức thời trong việc phục vụ nhiệm vụ của Cách mạng. 

3. Âm nhạc thiếu nhi từ hòa bình lập lại (1954) cho đến đại thắng mùa xuân (1975)

3.1. Giai đoạn hòa bình lập lại và xây dựng Chủ nghĩa xã hội trên miền Bắc (1954-1964).

Sau 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, năm 1954, một nửa đất nước được giải phóng. Miền Bắc hòa bình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đây là giai đoạn đánh dấu sự khởi đầu cho một bước phát triển mới trong sự nghiệp sáng tác của các nhạc sĩ Việt Nam trong lĩnh vực sáng tác thiếu nhi. Cuộc sống mới của trẻ em có nhu cầu cấp thiết về âm nhạc. Nhiều cơ quan, ban ngành và một số đoàn thể được thành lập đã đặt vấn đề sưu tầm, sáng tác cho thiếu nhi.

Nhiều nhạc sĩ nổi tiếng đã trở nên quen thuộc với thiếu nhi như: Phong Nhã, Văn Chung, Phạm Tuyên, Hoàng Vân, Phan Huỳnh Điểu, Nguyễn Đức Toàn, Xuân Giao, Hoàng Hà, Trần Hữu Pháp, Phan Nhân, Mộng Lân, Tân Huyền, Vân Dung, Hoàng Long – Hoàng Lan, Hàn Ngọc Bích, Nghiêm Bá Hồng… Trong số đó có những người sẽ trở thành cây bút chuyên viết cho thiếu nhi được tín nhiệm trong nhiều năm tới.

Ở các tỉnh phía Nam (khi đất nước chưa thống nhất), một số nhạc sĩ rất yêu thích thiếu nhi, nhất là ở các thành phố Sài Gòn, Huế…, nhiều nhà sư phạm âm nhạc, nhiều nhạc sĩ đã biên soạn. Sách nhạc còn sáng tác nhiều bài hát cho thiếu nhi như: Lê Thương, Hùng Lân, Lê Cao Phan, Ngõ Ganh, Lương Phượng… Nhiều sách nhạc – bài hát học đường như: Hát múa vui học (36 bài) ), Le Coq Corbeau (xuất bản năm 1971 tại Huế). Nhựa Mới (xuất bản tại Sài Gòn 1956), Hợp Ca Thiếu Nhi… Các nhạc sĩ Lê Cao Phan, Lương Phương đã nhiều năm lăn lộn với sự nghiệp ca hát của tuổi học trò…

3.2. Giai đoạn chống chiến tranh phá hoại miền bắc và thời kỳ chống Mỹ cứu nước (1964 đến 1974).

Phải nói rằng đây là thời kỳ phát triển khá rực rỡ của hoạt động âm nhạc thiếu nhi cả trên lĩnh vực sáng tác và diễn giải. Trong hoàn cảnh chiến tranh và cách mạng cả nước, cách mạng bước sang một giai đoạn mới vô cùng khó khăn và ác liệt, phong trào ca nhạc thiếu nhi đã hòa cùng dàn đồng ca “Tiếng hát át tiếng bom” của cả dân tộc. .

Ngoài các trường âm nhạc chuyên nghiệp, các trường văn hóa nghệ thuật ở nhiều địa phương đã thành lập hệ thống sơ cấp, trung cấp âm nhạc, nhà thiếu nhi, câu lạc bộ thu hút nhiều thiếu nhi có năng khiếu để đào tạo nhân tài nghệ thuật cho đất nước. Phong trào ca hát thiếu nhi phát triển mạnh. Các phương tiện thông tin đại chúng giúp các em tiếp xúc nhiều hơn với âm nhạc, Đài Tiếng nói Việt Nam với các chương trình ca nhạc dành cho thiếu nhi luôn được nâng cao…

Trong nền âm nhạc cách mạng rộng lớn, âm nhạc thiếu nhi đã có tiếng nói hữu hiệu trong thời bình cũng như thời chiến, góp phần động viên, cổ vũ toàn dân, toàn quân chiến đấu và chiến thắng.

4. Giai đoạn từ sau giải phóng miền Nam (1975) đất nước Việt Nam thống nhất đến 1995

Từ sau đại thắng mùa xuân tháng 4 năm 1975, lịch sử đất nước ta đã sang một trang mới. Âm nhạc Việt Nam bước sang một thời kỳ mới, trong đó có âm nhạc thiếu nhi.

Sáng tác cho thiếu nhi nở rộ với sự tham gia của các nhạc sĩ khắp cả nước. Phong trào ca hát phát triển rầm rộ thông qua hệ thống các nhà thiếu nhi, các câu lạc bộ, đội thiếu niên, nhi đồng. Hàng loạt Nhà thiếu nhi các tỉnh, thành phố mọc lên, đầu tiên là từ Cung Thiếu nhi Hà Nội đến các Nhà thiếu nhi Hải Phòng, Hải Dương, Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Nam – Đà Nẵng, Cần Thơ… và nhiều Nhà thiếu nhi khác . các thành phố lớn… Lễ hội thiếu nhi hàng năm được tổ chức liên tục. Các đội hát Tiếng hát Việt Nam, Vàng Anh, Đàn chim Nam Định, Hải Yến – Hải Phòng, Đội hát của Nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu tại TP.HCM… đều là những đơn vị hát. chuyển động chung…

Đài Tiếng nói Việt Nam có sáng kiến ​​tổ chức sân chơi bổ ích đầu tiên dành cho thiếu nhi – chương trình phát thanh Hoa phượng đỏ thường niên. Đó là động lực để phong trào ca hát thiếu nhi trở nên toàn quốc, được các em nhỏ đón nhận nhiệt tình và cũng là động lực để các nhạc sĩ đến với nhiều em nhỏ hơn.

Nhận thức được vai trò cần thiết của âm nhạc trong đời sống xã hội nói chung và đời sống tinh thần của tuổi thơ nói riêng, nhiều cơ quan, ban ngành từ Trung ương đến địa phương đã tổ chức các cuộc hội thảo, tọa đàm. Liên hoan văn nghệ thiếu nhi, liên hoan dân ca, nhiều tài liệu được biên soạn, nhiều bài viết nói đến, có tác dụng nhắc nhở xã hội quan tâm đến lĩnh vực giáo dục ca hát, âm nhạc của trẻ em.

5. Giai đoạn từ 1995 đến nay

Đây là thời kỳ đổi mới mạnh mẽ toàn diện ở nước ta, từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế – xã hội có bước phát triển nhanh, mạnh. Nhạc Việt có những bước chuyển mình vừa mang yếu tố tươi mới của làn gió mới, vừa bộc lộ những bất cập do ảnh hưởng của cơ chế thị trưởng vang dội.

Các hoạt động âm nhạc cho trẻ vẫn được duy trì. Do điều kiện công nghệ thuận lợi, đĩa nhạc thiếu nhi (CD, VCD) được in ấn và phát hành rộng rãi, kể cả nhạc từ mẫu giáo đến thiếu niên… Các ca khúc của nhiều tác giả được thu âm, làm thành album cá nhân, tự phát hành hoặc nhờ các công ty băng đĩa – tràn lan, tràn lan, thậm chí không có bất kỳ sự kiểm soát nào. Ở các trường phổ thông, cấp tiểu học và trung học cơ sở, từ năm 2002, bộ môn Âm nhạc đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định trở thành một trong những môn học chính thức và bắt buộc. Chương trình và sách giáo khoa âm nhạc từ lớp 1 đến lớp 9 cũng lần đầu tiên được chính thức phát hành trên cả nước.

Nhìn vào cục diện âm nhạc thiếu nhi toàn cầu trong những năm gần đây, những người quan tâm đến lĩnh vực này đều có chung nhận định: nhạc thiếu nhi thừa mà thiếu, thiếu mà thừa. Những ca khúc đã có tuổi đời thường được lặp đi lặp lại trong các đêm nhạc, trong khi số lượng ca khúc mới quá ít và chất lượng không tốt, thường chỉ xuất hiện một lần rồi “biến mất”. Người chuyên viết cho thiếu nhi không nhiều, nhưng người dàn dựng, bố cục, sắp xếp lại rất am hiểu và có chuyên môn vững vàng. Ít bài có số lượng phát hành rộng rãi, phần lớn chỉ phát hành ở một địa phương nhỏ, từng vùng. Một số ca khúc có ca từ thô tục, nhạc điệu da diết, dễ dãi, kém thẩm mỹ, ca khúc có lúc phản cảm, thiếu tính giáo dục… Hơn hết, loại ca khúc dành cho lứa tuổi học sinh phổ thông còn hiếm. Bởi vậy mới có buổi diễn, bọn trẻ con hát toàn bài của người lớn, cả nội dung lẫn nghệ thuật đều quá, quá đã.

Trẻ em rất cần âm nhạc, âm nhạc phù hợp lứa tuổi, chọn lọc, có tính nghệ thuật và giáo dục cao để đồng hành cùng các em trong đời sống văn hóa, xã hội bắt kịp thời đại. Sứ mệnh cao cả này đang chờ đợi các nhạc sĩ, đặc biệt là các nhạc sĩ trẻ hiện nay.

6. Những câu hỏi thường gặp

Câu hỏi 1: Âm nhạc có tác động tích cực như thế nào đến tâm trạng của con người?

Câu trả lời 1: Âm nhạc có thể có tác động tích cực đáng kể đến tâm trạng của con người. Nghiên cứu đã chứng minh rằng nghe nhạc yêu thích có thể kích thích sản sinh endorphin, một loại hormone giúp cải thiện tâm trạng và làm giảm căng thẳng. Âm nhạc cũng có khả năng kích thích các vùng não liên quan đến cảm xúc và gợi lên những kí ức tốt đẹp, giúp tạo ra cảm giác hạnh phúc và sảng khoái.

Câu hỏi 2: Âm nhạc có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển trí tuệ của trẻ em?

Câu trả lời 2: Âm nhạc có một vai trò quan trọng trong sự phát triển trí tuệ của trẻ em. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc học nhạc và chơi nhạc có thể cải thiện khả năng tư duy logic, sự tập trung và khả năng giải quyết vấn đề của trẻ. Ngoài ra, việc tiếp xúc với âm nhạc từ nhỏ cũng giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ, sự sáng tạo và khả năng giao tiếp.

Câu hỏi 3: Âm nhạc có vai trò gì trong việc duy trì và phát triển văn hóa của một quốc gia?

Câu trả lời 3: Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển văn hóa của một quốc gia. Âm nhạc thường phản ánh những giá trị, truyền thống và lịch sử của một dân tộc. Nó là một phần không thể thiếu trong các nghi lễ, lễ hội và sự kiện văn hóa quan trọng. Âm nhạc cũng có khả năng giao tiếp và truyền đạt thông điệp, giúp thể hiện sự đa dạng và đặc trưng của mỗi quốc gia.